Zichtbaarheid van de vertaler

Elk jaar wordt er voor literair vertalers een bijeenkomst georganiseerd, de literaire vertaaldagen, waar vertalers bijeenkomen om op een vooraf vastgesteld onderwerp te reflecteren en hun ideeën los te laten op een vooraf vertaalde tekst. Dit jaar stond het evenement in het teken van de zichtbaarheid van de vertaler. Kennelijk is daar bij boekvertalers behoefte aan. Wat die zichtbaarheid inhoudt is alleen nog niet helemaal duidelijk. Als de vertaler zichtbaar is in de tekst, wordt doorgaans gesproken over een slechte vertaling. De lezer wil immers helemaal niet geconfronteerd worden met het feit dat hij of zij een vertaling leest. Natuurlijk zou iedereen het liefst een boek in de originele taal lezen, maar voor velen ligt daar toch een beperking. Gelukkig maar! Want wat alle boekvertalers gemeen hebben, is dat ze van hun vak houden. Misschien dat ze daarom zoeken naar wat zichtbaarheid. Wij willen ook graag gezien worden! Wij willen ook graag wat aandacht voor ons werk, voor ons mooie vak. Martin de Haan noemt ons schaduwkunstenaars. En zoals alle kunstenaars willen we onze kunsten vertonen.

 

Zijn we dan niet gewoon op zoek naar een stukje erkenning in plaats van naar zichtbaarheid? Veelal wordt de naam van de vertaler niet genoemd in recensies. De naam staat ook niet op het omslag, soms op het voorblad, vaak alleen in het colofon. Wat moeten we daarmee? Moeten we daar wel iets mee? Op de vraag of de naam van de vertaler op het omslag moet worden gedrukt gingen veel instemmende geluiden op. Maar geven we ons dan niet meteen te veel bloot? Is de schijnwerper dan niet te veel gericht op iemand die er toch ook voor heeft gekozen in de schaduw te staan van de schrijver zelf? Uiteindelijk is dat toch ook de taak van de vertaler? We zijn er nog niet over uit.

 

Maar goed. Laten we dan voor een gulden middenweg kiezen, een beetje licht werpen op dat wat wij in de schaduw van onze werkkamer bewerkstelligen. In deze moderne tijd is dat niet eens zo’n moeilijke of geldverslindende opgave, lijkt me. Social media bieden ons een platform, een gratis podium waarop de boekvertaler aandacht kan vragen voor de boeken die hij of zij heeft vertaald, aan het vertalen is, of zou willen vertalen. Als je goed kunt zingen, zet je een filmpje op youtube. Als een schilder zijn schilderijen alleen in zijn eigen kamer ophangt, zal niemand ooit weten hoe mooi ze zijn. Organiseer je eigen digitale expositie! Ook boekvertalers kunnen, mochten ze de behoefte hebben om hun kunsten te etaleren, het internet op om de wereld te vertellen over hun werk. Alles kan en alles mag. Bloggen, twitteren, facebooken, youtuben. Dat is misschien niet zo literair, maar wel heel effectief en helemaal van deze tijd. En ja, ik heb weleens een boek gekocht omdat ik het op facebook voorbij zag komen.

 

Mijn naam is Miriam Bunnik en ik vertaal boeken uit het Italiaans. Ik en 'mijn' boeken zijn zichtbaar op mijn website, op facebook, op twitter en op dit blog.

 

 

En met instagram maakte ik de bijbehorende foto.

L'eredità

Elke avond om tien voor acht, als ik thuis ben, trek ik de afstandsbediening uit de hand van degene die op dat moment televisie kijkt en zeg dat ik hem nu toch eens een mooi spel zal laten zien! Want na de vooraankondiging van het nieuws komt het guillotinespel in het programma L’eredità (De erfenis).

Het gaat als volgt: er verschijnt een woordpaar, het ene woord is goed, het andere is fout. Er zijn vijf woordparen. Wat betreft het eerste paar kun je alleen gokken, voor de andere kun je een zekere logica volgen. Als de speler het verkeerde woord kiest, wordt de prijzenpot gehalveerd.

De vijf juiste woorden hebben een ander woord gemeen, dat aan het einde moet worden geraden. Het verband is lexicaal, spreekwoordelijk, door middel van zegswijzen of tweede betekenissen. Het is een heel pakkend spel, waarbij je heel geconcentreerd op de bank zit en als iemand het woord tot je richt geef je niet eens antwoord, of je roept: ‘Laat me met rust, ik probeer de guillotine te raden!’

Het is helemaal niet makkelijk het woord te raden, maar het moment waarop je ziet dat je aan het juiste woord dacht is onbetaalbaar.

 

Momenten van onverwacht geluk - Francesco Piccolo

 

De spelshow L'eredità is al sinds 29 juli 2002 te zien bij Rai Uno. Alles aan deze show is Italiaans: de mooie vrouwen, de gladde presentator, het applaus van de kandidaten als ze zelf het goede antwoord geven. Ik keek tijdens mijn studie dan ook regelmatig, want voor iemand die de Italiaanse Taal en Cultuur (be)studeert is dit zonder meer een prima oefening.

 

Het spel in de tegenwoordige vorm wordt gespeeld met zes kandidaten en zeven spectaculair genaamde onderdelen: la scalata (de beklimming), een eerste ronde waarin vooral wordt gespeeld om de prijzenpot te verhogen; vero o falso (waar of niet waar); i fantastici quattro, waarbij de kandidaten kunnen kiezen uit vier mogelijke antwoorden op de gestelde vragen; la scossa (de schok), waarbij er maar één vraag is en een hele lijst met eventuele antwoorden. Het goede antwoord mag nu juist niet genoemd worden; cos'è? (Wat is het?), een spelronde waarbij de kandidaten op basis van hints moeten raden om wat voor voorwerp het gaat; duello (het duel). Op dit punt in het spel zijn er nog maar twee kandidaten over. Degene die wint gaat door voor la ghigliottina (De guillotine, zie hierboven). 

Laatst zaten we in afwachting van TG1 nog de laatste minuten van deze spelshow te kijken. De guillotine bestond uit de volgende vijf woorden:

 

vittoria

trasporto

zero

generali

dividere

 

Welk woord hebben deze vijf woorden gemeen?
Ik was vrij snel overtuigd van het juiste antwoord, ook al had de kandidaat iets anders bedacht en wist zelfs mijn hoogopgeleide Italiaanse fidanzato het antwoord niet. Het moment waarop de presentator bekendmaakte dat ik aan het juiste woord dacht, was voor mij als niet-native dan ook onbetaalbaar.