Op bezoek in Trentino-Alto Adige

Trentatrè trentini entrarono a Trento tutti e trentatrè trotterellando. Zo gaat een bekende Italiaanse scioglilingua, een tongbreker, die in dit geval je tong vooral laat rollen. Probeer maar. Het gaat over drieëndertig inwoners uit Trento die alle drieëndertig al dravend Trento binnenkwamen. Wij zijn maar met z'n drieen en komen Trento binnen rollen met een camper. We gaan op bezoek bij een neef van Andrea en zijn vrouw en drie kinderen.

 

Trento, de stad

Natuurlijk brengen we een bezoekje aan de stad Trento, de capoluogo (regionale hoofdstad) van de regio Trentino-Alto Adige (hoewel dat laatste deel ook wel Zuid-Tirol wordt genoemd). Hier stroomt de rivier de Adige, vandaar. Er zijn twee provincies: Trento en Bolzano. En in de provincie Trento ligt dus de stad Trento. Ik ben, als geboren en getogen Nederlandse, vooral onder de induk van het omliggende decor: overal bergen, wat een uitzicht! Het oude centrum van de stad is knus en doet een beetje Oostenrijks aan. Het voelt als een bergdorp. We vinden er een prachtig dorpsplein met een dom uit de dertiende eeuw die is gewijd aan San Vigilio en een Neptunus-fontein. Hoogtepunten onder de bezienswaardigheden die helaas aan onze neus voorbij zijn gegaan zijn het Castello di Buonconsiglio en het MuSe (museo della scienza), het wetenschapsmuseum dat huist in een gebouw dat is ontworpen door de Genueze architect Renzo Piano. Daarvoor moeten we nog een keer terugkomen. 

 

Lokale lekkernijen

Heel Oostenrijks of Tirools is het restaurant van bierbrouwerij Forst, te vinden in de Via Oss Mazzurana 38. Dit biermerk is opgezet door een familie uit Merano (BZ) die het lokale bier al sinds 1857 brouwt.  Ben je meer een wijndrinker dan moet je zeker een Teroldego proberen, afkomstig van de gelijknamige wijnstok die bijna alleen in Trentino word gecultiveerd. Ik stort me 's avonds, ondanks dat het nog zomer is, op een bord polenta met hertenstoofvlees, omdat ik graag iets typisch en streekgebonden eet. Heerlijk dat 'bergse' gevoel.

 

Gladde meren en groene heuvels

Na Trento rijden we richting Levico Terme, aangeraden door de neef. Deze plek is vooral bekend om de... juist, de termen. Termen omringd door luxe hotels. Maar daar komen we niet voor, wij hebben onze luxe camper. In de omgeving hebben we keuze uit twee meren: het Lago di Levico en het Lago di Caldonazzo. Het eerste klein en vrij van motorboten, het tweede groot en voorzien van watersportmogelijkheden. Helaas is het weer niet al te best en een frisse duik laten we dan maar schieten. We rijden wat rond om de omgeving te verkennen. In het hoger gelegen Tenna hebben we een prachtig uitzicht. Trentino is een en al natuurschoon. Meren te over en bergen zover het oog kan reiken.

 

Een pareltje dat je echt niet mag missen als je hier in de buurt bent is het Lago di Toblino, 170,49 hectare smaragdgroen water op 245 meter boven zeeniveau. Op een kleine landtong bevindt zich het Castello Toblino. We hebben geluk: het barretje met terras aan het water is maar zelden open, maar vandaag wel. We nemen een lekkere versnapering.

 

Al met al was ons verblijf hier van korte duur, maar lang genoeg om te ontdekken dat we het hier leuk vinden. Aanradertje dus.

Italiaanse literaire klassiekers

Op Twitter zie ik de laatste tijd steeds tweets voorbijkomen over de Augustus Klassieke Literatuur Maand (#augustusklm), in het leven geroepen door Sandra van Sandra schrijft en leest. Dat zette me aan het denken: hoe zat het ook alweer met de Italiaanse literaire klassiekers? Mijn studietijd ligt alweer ver achter me, dus al die mooie werken die we bij Italiaanse Letterkunde hebben behandeld zijn naar de achtergrond van mijn geheugen gegleden. Wat schiet me zo te binnen?
 

Il gattopardo - Giuseppe Tomasi di Lampedusa. In vertaling verschenen bij Athenaeum-Polak & Van Gennep als De tijgerkat. Een historische roman over de eenwording van Italië.

I promessi sposi - Alessandro Manzoni. In vertaling verschenen bij Athenaeum-Polak & Van Gennep met de titel: De verloofden. Een zeventiende-eeuws liefdesverhaal.

Cristo si è fermato a Eboli - Carlo Levi. In vertaling verschenen bij Nieuw Amsterdam: Christus kwam niet verder dan Eboli. Een autobiografische roman.

Il nome della rosa - Umberto Eco. Een boek dat nog steeds in verschillende versies wordt uitgebracht in Nederland, vertaald als De naam van de roos. Tijdloos.

Bovenstaande titels zijn overigens allemaal verfilmd! Dat zegt al genoeg.

Il decamerone - Giovanni Boccaccio.

La divina commedia - Dante Alighieri. Deze titel behoeft eigenlijk geen uitleg. Wie Italiaans kan lezen, zou het origineel moeten nemen. Zo niet, dan zijn er verschillende vertalingen te vinden, vaak met begeleidende uitleg. Ook is er een mooie prozaversie: vertaald, ingeleid en toegelicht door Frans van Dooren. Diezelfde Frans van Dooren heeft bij Athenaeum-Polak & Van Gennep een boek uitgebracht over de Geschiedenis van de klassieke Italiaanse literatuur. Als ik dat erop nasla, komen de volgende titels weer terug:

Il principe - Niccolò Machiavelli. In het Nederlands verschenen als De heerser. Over macht en regeren.

Orlando furioso - Ludovico Ariosto, ofwel: De razende Roeland, over "een onbeantwoorde liefde die de dapperste en nobelste ridder uit het leger van Karel de Grote tot waanzin drijft".

En natuurlijk de werken van Petrarca, Michelangelo en Leonardo da Vinci. Eigenlijk is er te veel om op te noemen.

Als we kijken naar wat 'recenter' werk komen we uit bij:

Il giorno della civetta - Leonardo Sciascia. Uitgegeven door Serena Libri als De dag van de uil. Een politiek verhaal dat zich afspeelt op Sicilië.

Gli indifferenti (De onverschilligen) van Alberto Moravia. Uitgegeven door de Wereldbibliotheek.

Dan komen we ook uit bij schrijfsters als Elsa Morante en Oriana Fallaci. Bij grootheden als Stefano Benni. En natuurlijk niet te vergeten bij: Italo Calvino.
 

Italo Calvino

O ja, natuurlijk! I nostri antenati van Italo Calvino, Onze voorouders, het onderwerp van mijn bachelorscriptie. Een drieluik over de aard van de mens,  bestaande uit: Il visconte dimezzato (De gespleten burggraaf), Il barone rampante (De baron in de bomen) en Il cavaliere inesistente (De ridder die niet bestond). Een regelrechte parel. Maar eigenlijk moet je alles lezen van Italo Calvino.

Ja, als ik deze maand een klassieker moet kiezen, dan ga ik voor Onze voorouders.

Zomerse filmtip: La prima cosa bella

Wat is dat toch met Italiaanse films? Hoe komt het dat die mij (bijna) altijd zo raken? Maar dan diep in het hart. Onlangs was ik op MyPrime (een dienst van UPC) op zoek naar een komische film. Tussen de Amerikaanse komedies vond ik La prima cosa bella, een Italiaanse lachfilm. Nu ben ik niet zo'n fan van Italiaanse humor. Italiaanse komische films zijn een slag apart, daar moet je echt van houden. Simpele humor met makkelijke grappen en flauwe opmerkingen. Maar deze film valt in het tragikomische rijtje. Een familie-epos zoals alleen de Italianen dat kunnen maken.

Synopsis

Zomer, 1971. Bruno en Valeria zijn getuigen van de lotgevallen van hun moeder, Anna, die door haar jaloerse echtgenoot op straat is gezet nadat ze was verkozen tot ‘mooiste mama van het strand’. Vanaf dat moment leidt Anna samen met haar kinderen een onzeker bestaan met talloze verhuizingen en verschillende minnaars.

Heden. Het einde van het leven van de nog altijd strijdlustige en vrolijke Anna nadert. Valeria haalt Bruno over om terug te keren naar hun geboortestad Livorno en voor hun moeder te zorgen. Deze hereniging haalt een hoop emoties naar boven en zorgt voor onverwachte gebeurtenissen; een huwelijk, een verloren zoon, een scheiding en een verzoening.

 

De muziek

Bij een Italiaans drama mag muziek niet ontbreken. De film leent zijn titel aan het gelijknamige lied dat in 1970 werd geschreven door Mogol en Nicola Di Bari en speciaal voor de film werd gecoverd door zangeres Malika Ayane. Een schitterend melancholisch lied dat Anna (de jonge Anna wordt gespeeld door Micaela Ramazotti) regelmatig met haar kinderen zingt om de boel een beetje op te vrolijken. Een lied over de liefde waarin 'jouw glimlach het eerste mooie is dat het leven mij heeft gegeven'. Een verwijzing naar de onvoorwaardelijke liefde voor haar kinderen, die vanwege haar onstuimige karakter helaas niet altijd op de juiste manier tot uiting komt.

 

Zoon en dochter

Ontroerend is dan ook de plaatsvervangende schaamte voor die zo losbandige moeder in de ogen van de zoon aan de ene kant en de adoratie in die van de dochter aan de andere kant. Die oudste zoon met zijn ernstig blik en die dochter met haar schattige lachje, die zo tegen hem opkijkt. We zien hoe de kinderen heen en weer worden geslingerd tussen vader en moeder. We zien hoe ze op volwassen leeftijd terugdenken aan vroeger, hoe ze in het heden nog worstelen met het verleden. Als moeder ernstig ziek blijkt te zijn komt het tot een climax die zowel tragisch als komisch is. Een lach en een traan.

Geen UPC? La prima cosa bella is op dvd te verkrijgen met Nederlandse ondertiteling:
 

Het geweten van Roberto Doni

Een Afrikaanse immigrant wordt veroordeeld voor een schietpartij waarbij een Italiaans meisje verlamd is geraakt. Het hoger beroep in deze zaak wordt naar Roberto Doni toegeschoven, een ervaren magistraat die binnenkort hoopt te gaan genieten van een rustige oude dag ver buiten het hectische Milaan. De zaak lijkt eenvoudig; de immigrant heeft geen alibi en het slachtoffer heeft hem herkend als een van haar belagers.

Maar een journaliste weet Doni ervan te overtuigen dat hij de zaak grondig moet onderzoeken en neemt hem mee de achterbuurten van Milaan in, een wereld die ver afstaat van zijn luxeleven en het statige Paleis van Justitie. Wat hij daar ziet, dwingt hem te kiezen tussen de makkelijke weg en zijn geweten.

Het echte verhaal

Een veel belovend maar enigszins misleidend achterplat. Waar ik in eerste instantie dacht dat het om de grondige zoektocht naar de feiten ging, blijkt de nadruk meer te liggen op de gewetensvragen van de heer Doni zelf en zijn gestruggel met het Italiaanse (rechts)systeem. Overigens een erg interessant en origineel thema, maar dat maakt het boek wel minder spannend dan ik me had voorgesteld. Het kabbelt een beetje voort tussen de dagelijkse bezigheden en de gedachtegangen van de heer Doni. Toch hangt er een vreemde spanning in het boek, omdat je je als lezer constant blijft afvragen hoe het zal aflopen. Wat gaat de heer Doni uiteindelijk doen?

Het andere Milaan

Het decor wordt gevuld door een Milaan dat we nooit in de reisgidsen zien: armoede, clandestiniteit, onrecht. Mensen die bang zijn om uit de anonimiteit te komen. Ik heb een tijdje in Milaan in een centro sociale gezeten en herken dit milieu meer dan bijvoorbeeld de modewereld waar Milaan zo mee pronkt.

Tegen zijn wil in wordt Doni door de fanatieke journaliste Elena hierheen gesleept. Zij laat hem dat Milaan zien waar hij niets van lijkt te (willen) weten. Doni's wandelingen door de Via Padova brengen al zijn zekerheden en overtuigingen aan het wankelen.

 

De filosofie van Giorgio Fontana

De schrijver van dit alles, Giorgio Fontana (1981), maakt de lezer op meesterlijke wijze nieuwsgierig naar deze wereld. Wat schuilt er achter de rolluiken? Wie zijn de mensen die hier wonen? Fontana studeerde filosofie in Milaan, en dat is te merken. Fontana toont ons de wereld door de ogen van de cynische magistraat, die dan ook rake uitspraken doet. Zoals deze:

'Ja het is vreselijk.'

'En verder?'

'Verder gaat alles gewoon door,' zei Doni terwijl hij wegliep. 'Sorry, maar wil graag even op mezelf zijn.'

'Problemen?'

'Nee hoor, het gewone werk: walgen van het leven.'

 

Waar de hersenkronkels van de heer Doni uiteindelijk toe leiden moet de lezer zelf maar ontdekken in dit bijzondere boek. Nieuwsgierig geworden? Klik dan hier voor een leesfragment of koop meteen het hele boek (in de vertaling van Philip Supèr):

 

Matteo met dubbel t

Een aantal maanden geleden, die nu een eeuwigheid weg lijken, bevond ik me in de netelige situatie een naam te moeten kiezen voor ons kindje, dat met een Nederlandse moeder en een Italiaanse vader ter wereld zou komen. De naam moest aan een aantal eisen voldoen, welke ik uiteenzette in een blog (klik hier). Toen het geslacht eenmaal bekend was, hoefden we ons alleen nog maar te concentreren op een jongensnaam, wat overigens veel moeilijker was dan een meisjesnaam. Maar een keuze werd gemaakt. Belangrijkste eis: de naam moet zowel in het Italiaans als in het Nederlands goed uit te spreken zijn.

Perfectionisme

Op 21 mei werd derhalve een nieuwe Matteo geboren. Matteo Molini. Een perfecte eenheid van twee keer zes letters, gehuld in twee keer drie lettergrepen en afgewerkt met een subtiele alliteratie. Tja, je zult maar licht autistisch zijn. Qua uitspraak tot nu toe geen problemen. Wel heeft een enkele Nederlander ons gefeliciteerd met de geboorte van Matheo. Daar had ik even geen rekening mee gehouden. Nu moet hij later alsnog vertellen hoe je zijn naam schrijft: met dubbel t. Ben benieuwd hoe zijn vriendjes hem gaan noemen: Matte, Mattie, Teo! De afkortingen zijn wellicht niet zo fraai, maar ergens moesten we wat concessies doen.

 

Betekenisvolle naam

De naam Matteo komt van het Hebreeuwse Matithya, dat bestaat uit matag (geschenk) en yah (afkorting van yahweh), en betekent 'geschenk van God'. Aan eigennamen worden allerlei persoonskenmerken toegekend die doen geloven dat alle Matteo's hetzelfde zijn. Uit nieuwsgierigheid ben ik toch eens gaan kijken (op een Italiaanse website) hoe onze zoon dan eigenlijk is:

Matteo heeft een veelzijdige persoonlijkheid. Hij is een groot waarnemer en weet zich naar elke situatie te gedragen. Hij is een pacifist, hij neemt niet graag beslissingen, want hij stelt liever de anderen tevreden om discussies te voorkomen. Hij staat voor iedereen klaar en is vrijgevig.

Niet slecht voor een eerste kind!
 

Naamgenoten

Veel Matteo's ken ik niet. De paar die ik ken zijn leuk. Geen vervelende associaties. Italië heeft nu een premier die Matteo heet, maar die wordt veelal bij zijn achternaam (Renzi, red.) genoemd. Ooit vertaalde ik een verhaal van de Milanese schrijver Matteo B. Bianchi. Bij de voetbalclub die papa aanhangt (Genoa, red.) speelde eens een Matteo (Matteo Ferrari), maar die vertrok na een jaar naar Turkije. Er is de televisieserie Don Matteo op Rai Uno, waarin een pastoor (gespeeld door Terrence Hill) allerlei zaken oplost voor de carabinieri. Tot zover de bekende Matteo's?

 

Feesten



In een Italiaans-Nederlands gezinnetje worden zowel de Italiaanse als de Nederlandse tradities in ere gehouden. Dus Sinterklaas én La Befana. Verder is er een naamdag, een onomastico, die in Italië heel belangrijk is. Matteo, die dezelfde naam draagt als de heilige apostel en evangelist San Matteo (die van de Matthäus passion, red.), heeft zijn naamdag op 21 september. Dat betekent feest in mei, september, december en januari. Als dat geen verwend kind wordt...