donderdag 14 mei 2015

Vertalen is veel meer dan alleen een woordenboek gebruiken

Ooit heb ik iemand horen beweren dat een goede vertaler geen woordenboek nodig heeft. Die weet alle woorden namelijk uit zijn hoofd. Die man was dan ook geen vertaler en wist duidelijk niet waar hij het over had. Een woordenboek is de vertalers beste vriend. Toch blijft het daar niet bij. Met woorden opzoeken in een woordenboek ben je nog geen vertaler. Een vertaler heeft namelijk ook  overal verstand van. En zo niet, dan zoekt-ie dat op.

Lang leve het net

Zo liepen we in een boek over de Napolitaanse pizza tegen een probleem aan. Het Italiaanse lievitazione kan zowel gisten als rijzen betekenen. Het woord farina zowel bloem als meel. Toch is er in beide gevallen sprake van een duidelijk verschil. Hoe zit dat dan? We zochten het op.
In de roman die ik nu aan het vertalen ben houdt een leraar kunstgeschiedenis een college over Piero della Francesca. Op het schilderij De droom van Costantijn zit een figuur met calze rosse, rode... Sokken? Maillot? Panty? Kousen? In het Italiaans kan het allemaal. Dus zoek ik het plaatje erbij. 

Ik schreef er al eerder een blog over. Een vertaler zoekt dingen op. Gelukkig hebben we daar tegenwoordig internet voor. Stel je voor, anders had ik helemaal naar Arezzo gemoeten om het fresco te bekijken in de kerk van Sint Franciscus (ook dat heb ik op internet gevonden!). Nu weet ik ook meteen dat het fresco deel uitmaakt van een groter werk, Le Storie della Vera Croce (De geschiedenis van het ware kruis), dat in een aantal episodes de legende rondom het kruis van Jezus uiteenzet. Ik weet nu ook dat Bicci di Lorenzo met het werk begon en dat Piero della Francesca het tussen 1452 en 1466 voltooide.

De meerwaarde van een echte vertaler

Nu kun je je afvragen wat dit alles voor toegevoegde waarde heeft. Je vertaalt toch gewoon wat er staat? Dan denk ik alleen maar: hoe weet je dan dat je zeker weet wat er staat? Kun je - in dit specifieke geval - het relaas van deze kunstgeschiedenisleraar wel vertalen zonder het werk te kennen, of er in elk geval een voorstelling van te hebben? Kun je een stuk over de hardheid van water wel vertalen als je niets weet van de chemische samenstelling van water? Het kan. Misschien. Maar als je echt de juiste woorden wilt gebruiken, dan vind je ze niet alleen in het woordenboek. Dan vind je ze in alle informatie - plaatjes, teksten, contactpersonen die gespecialiseerd zijn in het onderwerp - die je opvraagt. Dat is de meerwaarde die een echte vertaler biedt.

Vertalen is leerzaam

Verder is vertalen gewoon een ontzettend leuke en leerzame baan. Soms kom je heel interessante - grappige, wellicht onzinnige - dingen te weten door of vanwege je vertaling. Zo kwam ik laatst in een technische vertaling een apparaat tegen dat una tonnellata, een ton, woog. Duizend kilo. Of 100.000 kilo? Nee, dat kan niet. Maar een ton geld is 100.000 (euro). Hoe zit dát dan? Internet biedt uitkomst. Of in dit geval Van Dale online: 'berust op het feit dat het gewicht van de gulden van 1840 tot 1945 tien gram was, zodat iem. die een ton ofwel 1000 kg geld bezat, 100.000 gulden had'. Nooit geweten!


2 opmerkingen:

  1. Ga dat prachtig werk van Piero della Francesca zeker eens bekijken als je in Arezzo komt. De moeite waard, zoals ook andere werken daar in de buurt (Monterchi of Sansepolcro).

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Your blog is very helpful. I like it very much and for more detail also visit us at: Online Technische Vertalingen

    BeantwoordenVerwijderen